لزوم توجه اپراتورهای تور داخلی به سفرهای چند مقصدی

سفرهای چندمقصدی، پدیده جدیدی نیست بطوریکه در قرن­های گذشته، سفرهای مختلفی در قالب «کاروان­های تجاری»[1]، «تورهای بزرگ» یا «گرند تور»[2]، «اینترریل»[3] و غیره در ایران و سایر کشورها انجام می­شده است. در حال حاضر نیز سفرهایی که در قالب تور به کشورهای مختلف (بویژه کشورهای اروپایی) بسته می­شود، عمدتاً بصورت چندمقصدی و حتی چندکشوری هستند. درحالی­که سفرهای چندمقصدی در ایران به ندرت در قالب تور صورت می­گیرد و اپراتورهای تور در کشور، متمرکز بر سفرهای تک مقصدی هستند. حتی اپراتورهای تور خارجی نیز به ندرت مقصد ایران را در تورهای چندمقصدی می­بندند. شاید تنها کشوری که با ایران در یک بسته تور قرار می­گیرد، کشور امارات متحده عربی باشد که البته سهم این نوع سفرها نیز اندک است. البته بایستی بین تورهای چندمقصدی و سفرهای چندمقصدی تفاوت قائل شد. سفرها عموماً در قالب تور انجام نمی­شود  و بطورخاص در سفرهای داخلی، اکثرا خود گردشگران هستند که به بستن برنامه سفر خود اقدام می­کنند. برعکس آنچه در خصوص تورهای چندمقصدی عنوان شد، سفرهایی که توسط خود گردشگران تنظیم می­شود و درواقع با عنوان سفرهای خودسازماندهی شده[4] مصطلح است، عموماً چندمقصدی هستند. درواقع یکی از دلایلی که گردشگران داخلی از وسیله شخصی برای مسافرت استفاده می­کنند، فرصت بازدید از شهرهای مختلفی که این شیوه حمل و نقل برای آن­ها فراهم می­آورد. طبق مطالعات تجربی، این شیوه سفر باعث حداکثرشدن مطلوبیت جمعی گردشگران می­شود (تیدسلر و فالکنر، 1999).

قرارگیری در سفرها و یا بسته­های سفر چندمقصدی، فرصت­های متعددی را برای توسعه گردشگری مقاصد فراهم می­آورد. به عنوان مثال، مقاصد کوچکتر که به تنهایی شاید کمتر توسط گردشگران انتخاب شوند اما در یک سفر چندمقصدی می­توانند یکی از مقاصد گردشگری باشند و از این حیث به توسعه گردشگری این مقاصد کمک خواهد شد. همچنین، اثرات سرریز ناشی از چنین سفرهایی می­تواند مقاصد همجوار را نیز متاثر سازد. لذا فرصتی را برای بازاریابی مشترک بین کشورها (یا شهرهای داخل یک کشور) فراهم می­آورد. امتیاز دیگری که چنین سفرهایی برای طرف عرضه یا مدیریت مقصد دارد، کنترل بیشتر بازدیدکنندگان و جلوگیری از پراکندگی آن­ها در مقاصد است. سفر کوتاه در یک مقصد، پراکندگی را کاهش خواهد داد و لذا حفظ امنیت گردشگران خارجی نیز به مراتب بصورت بهتری انجام می­شود. از نظر مالی نیز امکان حداکثرسازی مطلوبیت با کمترین هزینه فراهم خواهد شد.

ترکیب کشورهایی که علاوه بر برخورداری از ویژگی­های گردشگری متضاد اما ارتباط سیاسی و اجتماعی خوبی نیز بین آن­ها برقرار است، فرصت مناسبی برای چینش سفرهای چندمقصدی می­باشد. کشورهای اروپایی از این حیث، دارای امتیاز هستند. از سوی دیگر، سفرهای چندمقصدی (البته با رویکرد چند کشوری) برای آن گروه از گردشگرانی که به دنبال سفر به مقاصد دور هستند، دارای امتیاز است (مثلا گردشگران آسیای شرقی که به اروپا می­روند). بر اساس آمارهای منتشر شده توسط کمیسیون سفر اروپا  در سال 2018، تقریباً 92 درصد مسافرانی که از چین، هند، ژاپن و ایالات متحده به اروپا سفر داشته­اند بصورت سفرهای چند مقصدی (چند شهری) سفر خود را برنامه­ریزی کرده­اند که از این بین، 60 درصد به بیش از یک کشور سفر داشته­اند. این درحالی است که اینگونه سفرها بویژه زمانیکه در قالب تور و توسط اپراتورهای تور تنظیم می­شود، روندی صعودی را داشته­است. لازم به توضیح است که دسترسی به داده­های مرتبط با سفرهای چندمقصدی، یکی از مسائل پیش روی جامعه جهانی است. درحال حاضر نیز حتی اپراتورهای تور خارجی که در ایران فعال هستند، سفرهای چندمقصدی را به عنوان یکی از استراتژی­های بستن تور انتخاب کرده­اند، درحالیکه اپراتورهای تور داخلی و حتی اپراتورهایی که بر گردشگر ورودی متمرکز هستند، به ندرت به سمت بستن تور چند مقصدی حرکت کرده­اند.

توسعه حمل و نقل هوایی و امکان سفر به نقاط مختلف از این طریق، فرصتی را برای توسعه اجرای تورهای چندمقصدی فراهم ساخته است که اگرچه در حال حاضر بیشتر در قالب چندکشوری به اجرا در می­آید اما قابلیت آنرا دارد که ایران نیز در یک بسته چندمقصدی سفر در تورهای خارجی قرار گیرد. بهبود حمل و نقل هوایی در سطح بین­الملل، ابزارهای جدید برنامه­ریزی سفر آنلاین، استفاده از اقتصاد «همتا به همتا»[5] و انجام توافق­نامه­هایی جهت حذف ویزا یا استفاده از ویزای چند کشوری (مانند ویزای شینگن) از جمله اقداماتی است که توسعه سفرهای چند مقصدی را در جهان تسهیل کرده است. اما همانطور که بیان شد، لازمه توسعه چنین استراتژی برای جذب گردشگر، داشتن ارتباط سیاسی و اجتماعی نزدیک بین کشورهای همجوار است. همچنین، برقراری ارتباط بین­الملل و کمک گرفتن از ابزارهای رسانه­ای برای معرفی جاذبه­های گردشگری است.  ملزومات دیگری نیز برای توسعه این نوع تورها وجود دارد و انتظار می­رود که نهادهای متولی توسعه گردشگری در کشور نسبت به رفع این ملزومات اقدامات مناسب انجام دهند.

[1]  دلیل قرارگیری ایران در مسیر راه تجاری ابریشم، همواره سفرهای بسیاری به شهرهای مختلف این کشور صورت می­گرفته است. از اینرو، کاروانسراهای مختلفی نیز در مسیر این راه ایجاد شده است. اگرچه قدمت کهن­ترین این کاروانسراها به حدود 2 هزار سال پیش باز می­گردد اما عمده آن­ها که در حال حاضر بجای مانده است، مربوط به اوایل دوره صفویه می­باشد (چهارصد سال قبل).

[2]  یک سنت گردشگری در اروپا بوده است که بر اساس آن، عموماً مردمانی از طبقات بالای اقتصادی و اجتماعی به نقاط مختلف اروپا سفر می­کرده­اند. شروع این نوع سفرها به حدود چهار صده قبل باز می­گردد. مقاصد اصلی چنین سفرهایی، شهرهای بزرگی همچون پاریس، رم، ونیز، فلورانس، لندن و ناپل بوده است.

[3]  Interrail مشابه گرندتور است اما در قالب سفرهای با قطار مرسوم بوده است لذا به نام اینترریل از آن یاد می­شود. تنها با خرید یک بلیط قطار می­توان به چندین کشور مختلف اروپایی سفر کرد.

[4] Self-organization

[5]  همتا به همتا (peer to peer) درواقع شبکه­ای متشکل از کامپیتورهای مختلف است که از طریق اینترنت و بدون نیاز به یک سرور مرکزی با یکدیگر در ارتباطتند. در حال حاضر از این شیوه ارتباط گیری و تسهیل اطلاعات، در صنعت بیمه، صرافی­ها و ارز دیجیتال و بخش­های مختلف اقتصاد استفاده می­شود و فرصتی برای گردشگری بین کشوری ایجاد کرده است