مدیریت تامین خوراک دام، به‏عنوان اصلی‏ترین راهکار جهت کاهش غیرمستقیم آفلاتوکسین در شیر مطرح است

به گزارش روابط عمومی سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی، دکتر معصومه مهربان با بیان این مطلب افزود: فرآورده‌های غذایی آلوده به آفلاتوکسین می‌تواند خطرات جدی در سلامت انسان به دنبال داشته باشد. مصرف طولانی مدت آفلاتوکسین سرطان‌زا است و می­تواند عملکرد اندام‌های بدن به ویژه کلیه و کبد را مختل کند؛ از دیگر عوارض مصرف طولانی مدت آن ایجاد سرطان کبد می‌باشد. آفلاتوکسین می‌تواند ایمنی بدن را دچار اختلال کند و مقاومت بدن در برابر بیماری‌های عفونی را کاهش دهد.

وی تصریح کرد: در طیور مصرف خوراک آلوده به آفلاتوکسین می‌تواند منجر به از بین رفتن کبد یا تضعیف عملکرد آن شود. از دیگر تاثیرات مصرف خوراک آلوده در طیور می‌توان به کاهش میزان تولید و کاهش میزان تولید تخم‌مرغ و همچنین کاهش کیفیت پوسته‌های تخم‌مرغ اشاره نمود.

وی بیان کرد: در نشخوارکنندگان (به ویژه گاوهای شیری) تغذیه با خوراک آلوده به آفلاتوکسین مشکلاتی از قبیل سرطان کبد، تضعیف سیستم ایمنی، کاهش مصرف خوراک و به دنبال آن کاهش میزان تولید شیر ایجاد می‌کند.

دکتر مهربان ادامه داد: آفلاتوکسین‌ها‌ اغلب در محصولات کشاورزی پیش از برداشت آنها  توسط گروهی از قارچ­ها به نام آسپرژیلوس تولید می‌شوند. بعد از برداشت محصول نیز چنانچه خشک کردن آن به تأخیر بیافتد و یا در طی نگهداری در انبار، رطوبت از حد بحرانی تجاوز کند و یا شرایط تهویه مناسب نباشد، شرایط برای رشد قارچ‌های مولّد آفلاتوکسین آماده شده و آلودگی اتفاق می‌افتد.

عضو هیات علمی گروه پژوهشی کیفیت و ایمنی مواد غذایی پژوهشکده علوم و فناوری موادغذایی سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی اظهار کرد: آفلاتوکسین‌ها‌ در گوشت و شیر دام‌هایی که با غذای آلوده به آفلاتوکسین‌ (خوراک دام کپک زده) تغذیه‌شده‌اند ظاهر می­شوند. ذرت، بادام زمینی و پنبه دانه از محصولاتی هستند که بسیار مستعد آلودگی به آفلاتوکسین‌ می‌باشند.

وی افزود: وجود ذرت و کنجاله پنبه دانه آلوده به آفلاتوکسین B1 در جیره گاوهای شیری باعث آلودگی شیر و محصولات لبنی به آفلاتوکسین M1 می‌شود. هضم غذای آلوده به آفلاتوکسین در حیوانات منجر به دفع آفلاتوکسین M1 در شیر در طی 12 تا 24 ساعت می‌شود و فقط 2/2 تا 4/0 درصد از آفلاتوکسین B1 به صورت آفلاتوکسین M1 در شیر ظاهر می‌شود.

به گفته وی، مقدار آفلاتوکسین در شیر طبق استاندارد ملی ایران 1/0 میکروگرم در کیلوگرم است در حالیکه طبق استاندارد کدکس جهانی مقدار مجاز در شیر 5/0 میکروگرم در کیلوگرم است. FDA نیز قوانین مشخصی را برای سطح قابل قبول آفلاتوکسین‌ها‌ در غذای انسان و حیوانات وضع کرده است. حداکثر مقدار مجاز برای کل آفلاتوکسین‌ها‌ در غذای انسان 20 میکروگرم در کیلوگرم تعیین شد، اما این مقدار برای شیر 5/0 میکروگرم در کیلوگرم آفلاتوکسین M1 می‌باشد  که 5 برابر بیشتر از حد مجاز آن در استاندارد ملی ایران است.

وی عنوان کرد: گرچه قارچ‌های تولیدکننده آفلاتوکسین می‌توانند روی هر محصول کشاورزی رشد کنند و آفلاتوکسین تولید نمایند، اما بستر مورد علاقه آنها بیشتر ذرت، بادام زمینی، پنبه‌دانه و مغزیجات است.

عضو هیات علمی گروه پژوهشی کیفیت و ایمنی مواد غذایی پژوهشکده علوم  و فناوری مواد غذایی جهاددانشگاهی خراسان رضوی تصریح کرد: در حال حاضر به ندرت از نان خشک در تغذیه دام استفاده می­شود. نان خشک اگر کپک زده نباشد تاثیری بر میزان آفلاتوکسین خوراک دام ندارد.

وی یادآور شد: حضور آفلاتوکسین B1 در خوراک‏ دام آلوده و به‏موجب آن حضور آفلاتوکسین M1 در شیر و فرآورده‏های لبنی، در خارج از حد استاندارد خود، دو مسئله بسیار جدی و بحرانی هستند که برون رفت از آنها مستلزم شناسایی نقاط ایجاد آلودگی و انجام اقدامات کنترلی و پیشگیرانه برای تقلیل بروز این سموم می‏باشد. از آنجایی که ایمن‏سازی مواد غذایی با منشا حیوانی، با ایمن‎سازی خوراک دام آغاز شده، روی این اصل، شیر آلوده به آفلاتوکسین‏، غالبا از مصرف خوراک دام آلوده تولید می‏شود.

به گفته دکتر مهربان، هزینه‏های مربوط به تهیه خوراک در کشور ما، 70 درصد کل هزینه‏های دامداری را به خود اختصاص می‏دهد، خوراک دام بایستی از کیفیت بالایی برخوردار باشد تا بتواند با افزایش میزان تولید در دام، بالا بودن هزینه‏های تولید خوراک را جبران نماید و این جز در سایه توجه به وضعیت ایمنی و کیفی تولید خوراک امکان‏پذیر نخواهد بود. در این راستا، با اجرای صحیح برنامه‏های پیش‏نیازی و استقرار سیستم‏های مدیریت ایمنی خوراک و به‏دنبال آن ارتقا سلامت خوراک، سلامت شیر نیز تضمین خواهد شد.

وی تاکید کرد: برای کاهش محتوای آفلاتوکسین موجود در شیر باید میزان آفلاتوکسین در خوراک دام کنترل شود و کاهش یابد. در این رابطه مهمترین مسئله‏ مورد توجه، مدیریت تامین خوراک (از تولید مواد خام خوراک در مزارع تا مصرف خوراک در دامداری‏ها) خواهد بود. در واقع مدیریت تامین خوراک به‏عنوان اصلی‏ترین راهکار جهت کاهش غیرمستقیم آفلاتوکسین در شیر مطرح می‏باشد.

وی گفت: در زمینه تامین خوراک می‏توان سه استراتژی پیش از برداشت، برداشت و پس از برداشت را در نظر گرفت،  سازمان‏های بین‏المللی همچون کدکس و نیز مطالعات موردی متعدد، دستورالعمل‏ها و کدهای عملیاتی مختلفی را برای پیشگیری و کاهش محتوای آفلاتوکسین B1 در مواد خام خوراک و خوراک‏های مکمل برای دام‏های شیرده مطرح می‏نمایند.

عضو هیات علمی جهاددانشگاهی خراسان رضوی عنوان کرد: اطمینان از سلامت خوراک و ردیابی آن، به ‏ویژه پیشگیری از آلوده‏ شدن خوراک دام و فرآورده‏های خام با منشا دامی و مرتفع شدن کامل آلودگی‏ها، نیاز به استقرار سیستم‏های مدیریت ایمنی خوراک همچون HACCP دارد که تنها با اجرای درست برنامه‏های پیش‏نیازی محقق خواهد شد.

به گفته وی، قوانین  و مقررات محدود کننده سم آفلاتوکسین در کشور موجود به خوبی وضع شده است و سختگیرانه تر از قوانین بسیاری از کشورهای توسعه یافته می باشد.