مناظره «کشاکش آراء در مساله بنزین» برگزار شد

به گزارش روابط عمومی سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی، علی سرزعیم در ابتدای این مناظره که به همت سازمان دانشجویان جهاددانشگاهی خراسان رضوی در محل سالن شورای سازمان مرکزی جهاددانشگاهی خراسان رضوی برگزار شد، اظهار کرد: به نظر بنده دو مساله باید از یکدیگر تفکیک شود؛ اصل اول موضوع افزایش قیمت بنزین و اصل دوم چگونگی انجام آن است و نباید این دو اصل را با یکدیگر ترکیب کرد، اما متاسفانه در فضای سیاسی ایران از این موضوع سوءاستفاده می‌شود.

وی افزود: برخی افراد به چگونگی اجرای این طرح انتقاد دارند و برخی به اصل کار، اما بنده معتقدم که فلسفه این کار بسیار درست است اما در رابطه با چگونگی اجرای آن، معتقدم که این طرح در زمان اشتباهی اجرا شده است. برای ترویج کار درست و یا کاری که نفع اجتماعی زیادی دارد باید از ابزارهای اقتصادی به درستی استفاده کنیم.

مشاور اقتصادی سابق مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری بیان کرد: بنزین نفع اجتماعی کم و ضررهایی همچون افزایش آلودگی هوا و ترافیک را به دنبال دارد، بنابراین ما باید از ابزارهای اقتصادی برای کم شدن ضررهای آن استفاده کنیم، سیاست گذاری‌های دولت در بلند مدت باید منجر به مصرف کمتر بنزین شود که این امر دارای دو بخش فنی و انگیزه سفر است.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی تهران خاطرنشان کرد: در بخش فنی به عنوان مثال خودروهایی باید تولید شود که در مسافت معین انرژی کمتری مصرف کند و در زمینه انگیزه سفر باید کاری انجام دهیم تا افراد مسافت کمتری را طی کنند و انگیزه سفر در میان افراد کاهش پیدا کند و سازوکارهای قیمتی باید انگیره دوم را تحت تاثیر قرار بدهد.

سرزعیم تصریح کرد: در زمینه انگیزه سفر ما باید کاری کنیم تا افراد مسافت کمتری را برای رفت‌وآمد طی کنند و علاوه بر آن شکل سفر نیز باید تغییر پیدا کند و ترجیح می‌دهیم افراد برای طی کردن مسافت یا پیاده و یا از دوچرخه و حمل‌ونقل عمومی استفاده کنند تا آلایندگی کمتری ایجاد شود.

وی اضافه کرد: اما ما این مسیر را برعکس طی کرده‌ایم. در شرایط اقتصاد تورمی که قیمت‌ها همواره در حال افزایش است، قیمت بنزین را ثابت نگه‌داشته‌ایم. زمانی که قیمت نسبی بنزین به این شکل پایین نگه داشته شده، طبیعتا انگیزه سفر در افراد و استفاده از خودرو شخصی بیشتر می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی تهران عنوان کرد: کاهش قیمت بنزین سبب تغییر سبک زندگی افراد می‌شود و این امر سبب ایجاد نوعی چسبندگی نسبت به قیمت بنزین می‌شود. ما در طول سال‌ها شکل و نوع سفر در افراد را تخریب کرده‌ایم و متاسفانه جامعه‌ای هستیم که همواره به دنبال گزینه‌های ساده و راحت هستیم و از زیر کار سخت فرار می‌کنیم.

این استاد دانشگاه گفت: اولین واکنش افراد نسبت به تغییر قیمت بنزین استفاده از سیاست‌های غیرقیمتی است، زیرا ما نمی‌خواهیم این داروی تلخ را مصرف کنیم، به تعویق انداختن اصلاح قیمت بنزین سبب درگیر شدن اقتصاد و مشکلات آلودگی هوا می‌شود و شک نکنید که ما باید هزینه‌های زیادی را صرف درمان بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا کنیم.

وی ادامه داد: زمانی که مشکل ترافیک در تمام استان‌ها به صورت یکنواخت مشاهده می‌شود، نشان‌دهنده وجود یک مشکل ملی است که این مشکل ملی قیمت بنزین است. بدیهی است که ما به جای سوبسید بر بنزین باید بر روی حمل‌ونقل عمومی سوبسید ایجاد کنیم. قیمت بنزین باید افزایش پیدا کند تا هزینه آن صرف افزایش و بهبود حمل‌نقل عمومی شود.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی تهران اظهار کرد: زمانی که میخواهیم یک طرح را در سطح جامعه انجام دهیم، چگونگی انجام آن اهمیت زیادی دارد. یک اجرای بد می‌تواند یک فلسفه خوب را تخریب کند. اقتصاد سیاسی اصلاحات اقتصادی به این معناست که صرف خوب بودن یک چیز نباید منجر به اجرای آن شود و نباید بی‌گدار به آب زد.

مشاور اقتصادی سابق مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری بیان کرد: برای ایجاد اصلاحات ابتدا باید سیاست‌مداران را به انجام اصلاحات وادار کرد و سپس به آنان اعلام کنیم که اجرای یک طرح نیازمند طراحی است. در طراحی افزایش قیمت دو پیشنهاد به دولت ارائه شد اما به هیچ‌کدام از آنان توجهی نشد. عدم توجه به پیشنهادات ممکن است به دلیل وجود مدلی بهتر باشد اما پس از اجرای طرح متوجه شدیم که هیچ مدلی در پس آن وجود نداشت و هزینه‌های زیادی به مردم و سیاست‌مداران وارد شد.

در ادامه علی دینی ترکمانی، عضو هیات علمی گروه اقتصاد موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در خصوص نظر افراد موافق افزایش قیمت بنزین گفت: قیمت‌ها نقش مهمی در بهبود عملکردهای اقتصادی دارد. در اقتصاد موسوم به نئوکلاسیک همه چیز با قیمت‌ها توضیح داده می‌شود و نقدی هم که افرادی مانند بنده به آن داریم این است که در جامعه ای مثل جامعه ما که نظام نهادی ساختار قدرت که کارکردی های اساسی دارد نمی‌توان با اصلاحات قیمتی چالش ها و مشکلات را رفع و رجوع کرد.

وی افزود: آن تفکر می‌گوید قیمت بنزین پایین است پس مصرف بالاست، پس قیمت را بالا ببرید تا مردم کمتر مصرف کنند. مصرف بنزین ماشین در صد کیلومتر زیاد است چراکه به دلیل قیمت پائین کارخانه ها خیلی در این مساله دغدغه ندارند ولی اگر قیمت‌ها بالا برود کارخانه‌ها با هم رقابت می‌کنند تا ماشینی تولید کنند که مصرف سوخت آن پایین است چرا که به دلیل بالا بودن قیمت بنزین فروش ماشین‌های با مصرف بالا پایین می‌آید.

دینی ترکمانی اضافه کرد: این تفکر در خصوص قاچاق که من منتقد آن هستم می‌گوید که دلیل آن این است که قیمت بنزین نسبت به کشورهای همسایه مانند ترکیه ارزان است.

عضو هیات علمی گروه اقتصاد موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی ادامه داد: یک استدلالی که از جانب این تفکر مطرح می‌شود این است که مصرف کنندگان عمده بنزین افراد دارای ماشین هستند و ثروتمندان بیشتر دارای ماشین هستند و اگر دولت به بنزین سوبسید می‌دهد در واقع دارد به ثروتمندان کمک می‌کند. اگر هدف ایجاد عدالت اجتماعی است باید قیمت بنزین اصلاح شود.

وی با اشاره به نقدی که به تفکر حامی تعدیل قیمت‌ها وارد می‌شود، تصریح کرد: نقدی که وجود دارد این است که اقتصاد ما با اقتصادهای دیگری که مشکلات جدی نهادی ندارند خیلی متفاوت است، مشکلات وچالش‌های نهادی در اقتصاد ما باعث می‌شود فرایند انباشت سرمایه بسیار معیوب باشد و مشکل اصلی اقتصاد ما هم آن جا است.

دینی ترکمانی افزود: فرایند انباشت سرمایه یعنی جایی که پروژه‌های سرمایه‌گذاری تعریف و اجرا می‌شود و خروجی آن به ظرفیت‌های تولیدی مولد تبدیل می‌شود. اگر آن‌جا اشکالات اساسی داشته باشد که یک بحث مدیریتی و سازمانی است خروجی آن تورم ساختاری می‌شود و وقتی تورم ساختاری وجود داشته باشد، دولت درگیر یک پارادوکس می‌شود یعنی می‌خواهد قیمت کالاهایی که نقش رهبری کننده و مهم در زندگی مردم دارد مانند بنزین و ارز را کنترل کند اما قیمت‌های دیگر با سرعت زیاد افزایش پیدا می‌کند و اصطلاحا قیمت نسبی بنزین پائین می‌آید.

وی ادامه داد: وقتی هم دولت شروع به تعدیل قیمت‌ها می‌کند شاهد مسائلی هستیم که امروز در جامعه می‌بینیم، چرا که چوبش را مردم می‌خورند و این را به تجربه متوجه شده‌اند، یعنی دریافته‌اند که از طریق بازی با قیمت‌ها نه تنها مشکلاتشان حل نمی‌شود بلکه تشدید می‌شود.

دینی ترکمانی اضافه کرد: از سال ۶۸ به بعد در چهارچوب برنامه اول توسعه بحث اصلاح قیمت‌ها مطرح شد و قیمت بنزین از حدود ۳۵ تومان افزایش پیدا کرد، عده‌ای معتقد بودند که قیمت‌ها باید گام به گام افزایش پیدا کنند و از طرفی عده‌ای بر این عقیده بودند که قیمت‌ها باید انفجاری رها شود، یعنی اگر قیمت فوب منطقه برمبنای قیمت 70 سنت ترکیه 8400 تومان است اینجا هم باید به همان حدود برسد.

عضو هیات علمی گروه اقصاد موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی بیان کرد: اشکال تحلیلی که با اتکا بیش از اندازه به اصلاح قیمت‌ها و قیمت‌های نسبی صورت می‌گیرد این است که می‌خواهند با بازی قیمت‌ها به مبارزه با تورم ساختاری بروند که ریشه آن در جای دیگری است‌.

دینی ترکمانی تصریح کرد: اصلاحات نهادی کار آسانی نیست اما اگر رخ بدهد تورم ساختاری کنترل می‌شود، چون اقتصاد ایران هم می‌تواند پا به پای تحولات فناورانه و تکنولوژیکی که در دنیا رخ می‌دهد جلو بیاید و فرایند انباشت سرمایه‌اش را کارآمد کند.

وی اضافه کرد: ساخت استادیوم آزادی قبل از انقلاب در سال 52 شروع می‌شود و دو سال و نیم بعد تمام می‌شوددر حالی که ساخت استادیوم نقش جهان اصفهان 17، 18 سال طول کشید و دیدید که با یک باد صندلی‌های آن را ریخت، وقتی پروژه ها این گونه اجرا می‌شود نقدینگی به اقتصاد تزریق و اثر تورمی می‌گذارد، اما چون این پروژه‌ها به نتیجه نمی‌‍رسد طرف عرضه اقتصاد حرکت لاک‌پشتی دارد بنابراین فشاری که از آن محل ایجاد می‌شود را نمی‌تواند اجرا کند، خروجی آن تورم مزمن ساختاری می‌شود که به طور متوسط بیش از 20 درصد در ایران است.

سرزعیم در ادامه این مناظره اظهار کرد: دو نگرش میان نهادگرایان وجود دارد برخی معتقدند که اصلاحات قیمتی درست است، اما پیش شرط آن اصلاحات نهادی است، عده دیگر معتقدند که قیمت بنزین باید کاهش پیدا کند و قیمت دلار به 1800 تومان برسد و در کنار آن اصلاحات نهادی نیز ضروری است.

وی افزود: بنده تا حدودی با نظر گروه اول موافق هستم، به این معنی که اصلاحات قیمتی و اقتصادی کار بسیار سختی است، ما در نهایت به دنبال تغییر رفتار هستیم و اصلاحات به معنای تغییر رفتار به جهت عملکرد بهتر است، آن‌ها معتقدند که اگر چارچوب نهادی اصلاح نشود مقاومت افراد در برابر تغییر رفتار شدیدتر می‌شود و حرفی منطقی است، اگر کیفیت نهادهای ما مانند سوئیس و میزان فساد ما همچون نروژ کم بود، مردم راحت‌تر با اصلاحات کنار می‌آمدند.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی تهران بیان کرد: بنده به دو دلیل با این حرف مخالفم، اول اینکه گره زدن برخی مسائل به مشکلات نهادی اتلاف زمان است، زیرا اصلاحات نهادی زمان‌بر است و اینکه ما صبر کنیم مشکلات بیشتر می‌شود و اصلاح آن نیازمند ابر مرد است، آقای هاشمی معتقد بود که باید یکبار این اصلاح قیمت صورت بگیرد تا مشکلات حل شود اما مجلس اجازه این کار را نداد. آیا عقب انداختن اصلاحات قیمتی خوب بود یا بد؟

مشاور اقتصادی سابق مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری خاطرنشان کرد: جنبه دوم مخالفت بنده این است که دو گونه دموکراسی‌خواهی وجود دارد؛ اول دموکراسی خواهی اقتصادی است که اقتصاددانان به دنبال شفافیت هستند و چرخش نخبگان به این جهت است که افراد کارآمد را وارد سیستم کنیم، دوم دموکراسی سیاسی است که معتقدند چرا دیگران به قدرت رسیدند و قدرت را برای خود می‌خواهند، مدل اول به دنبال دموکراسی حداقلی و مدل دوم به دنبال دموکراسی حداکثری هستند.

سرزعیم تصریح کرد: دموکراسی حداکثری بسیار مستعد آشوب است و به سرعت منجر به پوپولیسم می‌شود و در نهایت به حکومت پادگانی منجر می‌شود. از سقوط رضاشاه تا کودتا 28 مرداد دولت‌های شش ماهه و نه ماه دموکراسی خوبی داشتند و آزادی اطلاعات و فعالیت احزاب در شرایط خوبی قرار داشت اما بسیار فشل و ناکارآمد بودند.

وی اضافه کرد: دموکراسی حداقلی در عین اینکه منجر به شفافیت و جذب سیاست‌ها به نفع توده می‌شود، ثبات و نظم اجتماعی را حفظ می‌کند و گذار کم خشونت به وضع بهتر را برای ما هموار می‌کند. اصلاحات نهادی نیازمند یک ابرمرد است تا قیمت‌ها را اصلاح کند و در این شرایط دیکتاتوری می‌تواند شرایط را بهبود دهد.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی تهران عنوان کرد: نکته‌ای که به غلط گفته می‌شود این است که ما هرسال قیمت بنزین را اصلاح کرده‌ایم اما به دلیل اینکه مصرف کم نشده و فاصله با قیمت جهانی بهتر نشده پس بسیار ناکارآمد است. مشکل اینجاست که سیاست‌مداران همیشه به دلیل عدم ریسک‌پذیری و ترس در برابر اصلاحات قیمتی مقاومت می‌کند و در زمان ناچاری اقدام به افزایش قیمت بنزین می‌کنند.

مشاور اقتصادی سابق مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری مطرح کرد: از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون 15 بار قیمت بنزین افزایش پیدا کرده است که 12 بار آن در شرایط تورم پایین بوده و تنها در سه مرحله تورم وجود است و معمولا افزایش‌ها در حد تورم بوده است، یعنی هرسال همه قیمت‌ها افزایش داشته و یک سال قیمت بنزین نیز متناسب با تورم افزایش پیدا کرده است و این امر به معنای گرانی نیست بلکه تغییر یک شکل قیمت‌هاست، مساله این است که قیمت بنزین پیوسته باید بیش از تورم افزایش پیدا کند تا بتوان به هدف تغییر رفتار برسیم.

سرزعیم با بیان اینکه در دنیا دو مدل وجود دارد که شامل دولت کارآمد و ناکارآمد است، گفت: به عنوان مثال قوه مجریه در دولت انگلیس کارآمد و در آمریکا ناکارآمد است و آن چیزی که سبب پیشرفت آمریکا شده، بخش خصوصی آن است. در این کشور قوه قضاییه عملکرد بسیار خوبی دارد و به رشد بخش خصوصی کمک زیادی کرده است.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی تهران بیان کرد: عده‌ای همچون انگلیس به دنبال اصلاح دولت هستند و عده‌ای دیگر همچون آمریکا معتقدند که باید پول مردم را به خود آنان بدهیم. اصل ایده احمدی‌نژاد این بود که پول را به خود مردم بدهد. اصل ایده فوق‌العاده بود اما پولی که به مردم داده می‌شد بیش از پول دریافتی دولت بود، به همین جهت به بودجه دولت که خود با کسری مواجه بود، متکی شد و این امر سبب ایجاد تورم شد.  

در ادامه دینی‌ترکمانی، عضو هیات علمی گروه اقتصاد موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی اظهار کرد: ما اگر روند تحولات اجتماعی و واکنش‌های مردم را نسبت به تغییرات قیمت نگاه کنیم، می‌بینیم که از اعتراضات عادی شروع شده و به اعتراض‌های خیلی رادیکال و شورش گرسنگان رسیده است، مگر نه اینکه مردم این اتفاق را در سال‌ ۸۹، ۹۰ تجربه کرده‌اند و یارانه‌ای را دریافت کرده بودند پس باید خوشحال می‌بودند که وضعیت بهتر می‌شود اما تجربه نشان می‌دهد که این یارانه نقدی که به مردم پرداخت می‌شود به دلیل بازتولید تورم قیمت خرید افت پیدا می‌کند و وضعیت بدتر می‌شود.

عضو هیات علمی گروه اقتصاد موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در خصوص اشکال اساسی تئوری تعدیل و افزایش قیمت‌ها گفت: اشکال اساسی این تئوری این است که به لحاظ هستی شناسی اساسا دغدغه عدالت اجتماعی ندارد و بعد با بازی قیمت‌ها می‌خواهد به عدالت اجتماعی بپردازد. در اقتصاد نئوکلاسیک اقتصاددان برجسته‌ای به نام رابرت لوکاس که برنده جایزه نوبل اقتصاد است می‌گوید که ورود توزیع درآمد به بحث دانش اقتصادی مضر است.

دینی ترکمانی افزود: یک اندیشمند اقتصادی به نام توماس پیکتی که از ۲۰۱۴ به سوپر استار علمی تبدیل شده است کتابی به نام سرمایه در قرن بیست و یکم دارد و در آنجا توضیح می‌دهد چرا توزیع درآمد مهم است و اساسا چرا از درون دانش اقتصاد خارج شده و چرا باید برگردد، برای اینکه جامعه‌ای که در آن برابری وجود نداشته باشد به قول جان راز، فیلسوف سیاسی، نمی‌تواند فضیلت‌های اخلاقی در جامعه را تامین کند.

وی ادامه داد: اگر مساله برابری مطرح است چرا سیستم به سمت اصلاح نظام مالیاتی نمی‌رود و فرار مالیاتی زیادی وجود دارد. مگر ما نمی‌گوییم نسبت مالیات‌ها به GDP  زیر ۱۰ درصد است و در کشورهای اسکاندیناوی بین ۳۰ تا ۵۰ درصد است و در بسیاری از کشورها ۸۰، ۹۰ درصد بودجه از درآمدهای مالیاتی است و اینجا در حد ۳۰، ۴۰ درصد است، پس چرا سیستم به سمت اصلاح مالیات‌ها نمی‌رود درحالی‌که خیلی از نهادها مالیات نمی‌دهند و همچنین شخصیت‌های حقیقی و حقوقی پرقدرت وجود دارند که می‌توانند به راحتی از پرداخت مالیات فرار کنند.

عضو هیات علمی گروه اقتصاد موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی اضافه کرد: اصلاح نظام مالیات ساده‌تر است و کشورهایی همچون سوئد، سوئیس و فنلاند در این رابطه تجربه‌هایی دارند، سیستم‌هایی که سیاست های بازتولید درآمدی قوی دارند و وقتی بحث یارانه نقدی مطرح می‌شود مردم می‌گویند نمی‌خواهیم و وقتی بحث افزایش دستمزدها مطرح می‌شود مردم در نظرسنجی‌ها مخالفت می‌کنند، چراکه جامعه در تله نابرابری بیش از اندازه گرفتار نشده است. یکی از مشکلات اصلی جامعه ما که ریشه در کژکاردی های نهادی دارد این است که توزیع ثروت و درآمد بیش از اندازه نابرابر شده است.

دینی ترکمانی گفت: افزایش قیمت بنزین براساس آمار بانک مرکزی حداقل چهار درصد تاثیر تورمی دارد، تورمی که 10 درصد است اگر چهار درصد به آن اضافه شود یک تاثیر رفاهی دارد وقتی میزان تورمی طبق آمار رسمی 42، 43 درصد وقتی چهار درصد به آن اضافه شود پایه قیمت‌ها بالا می‌رود و هزینه‌های رفاهی بیشتری می‌گذارد و سکوی تورمی برای سال‌های بعدی می‌شود، سیاستی که هدف آن این است که تورم را مهار کند اکنون دارد به تورم دامن می‌زند.

عضو هیات علمی گروه اقتصاد موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی افزود: ما مسیر را اشتباه می‌رویم چون اصلاحات نهادی سخت است، چرا که به حوزه سیاست و قدرت برمی‌گردد، ما نمی‌توانیم با دنیا در جنگ باشیم و مثل ترکیه، چین یا حتی شبحی از چین باشیم، همین ترکیه وقتی با آمریکا ستیز پیدا می‌کند  بازار ارز آن بهم می‌ریزد و اگر تغییر موضع و چرخش انجام ندهد دوباره به تورم‌های حدود ۱۰۰ درصدی می‌رسد.

عضو هیات علمی گروه اقصاد موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی بیان کرد: دست زدن‌های پیاپی به کاهش پول ملی و افزایش قیمت‌ها نشان دهنده این است که یک جای دیگر اشکال اساسی دارد.

وی گفت: موتور ماشین اقتصاد ایران اشکال اساسی دارد، تا زمانی که این موتور تعمیر نشود این داستان تا آنجا ادامه پیدا خواهد کرد که جامعه واکنش نشان دهد، یعنی اینطور نیست که فکر کنیم همیشه می‌توان قیمت بنزین را به این صورت بالا ببریم و بعد از آن متناسب با تورمی که خلق می‌شود و در چهار چوب نظریه‌ای به نام تورم انباشته یا برابری در قدرت خرید حالا بحث افزایش نرخ ارز مطرح می‌شود.

دینی ترکمانی اضافه کرد: از یک طرف که افزایش قیمت فوب بنزین مطرح می‌شود مبنای آن نرخ ارز است، وقتی تورم به وجود می‌آید به این برمی‌گردد که نرخ دلار نباید ثابت بماند، وقتی نرخ دلار افزایش مطرح می‌شود بار دیگر بحث فوب منطقه مطرح می‌شود، بنابراین ما در یک دور باطل گرفتار شده‌ایم، راه رهایی از دور باطل بازی با قیمت‌ها نیست، بلکه خارج از قیمت‌ها است، یعنی خروجی سیستمی که کمک کند تورم مهار و کنترل شود.

دینی ترکمانی تصریح کرد: سیستم اقتصاد سیاسی ما از آن‌جاکه درگیر تودرتویی نهادی و مراکز قدرت و تصمیم گیری متعدد است دچار یک مشکل اساسی به نام شکست در هماهنگ سازی سیاستی است و نتیجه آن این می‌شود که روی کاغذ برنامه و سند چشم‌انداز 20 ساله تعریف می‌کنیم، بعلاوه ستیزهایی که با دنیای بیرون داریم خروجی آن این می‌شود که در عمل همه چیز با مشکل مواجه است.