تجربه‌ عمیق طبیعت در کودکی، سلامت روانی را در بزرگسالی رقم خواهد زد

به گزارش روابط عمومی سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی، مجموعه‌ی ۹جلدی «کودک و تجربه طبیعت» انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد از اهمیت همین تجربه‌ی عمیقِ زیست در طبیعتْ در دوران کودکی می‌گوید و از ما می‌خواهد که آشتی و آشنایی و صمیمیت با طبیعت را به کودکان‌مان بیاموزیم و با آن‌ها، در این مسیر نورانی همراه و همگام شویم.

مجموعه‌کتاب‌های راهبردی «کودک و تجربه طبیعت»، با زبانی ساده و روان، به بچه‌ها و بزرگ‌ترها یاد می‌دهند که در جریان تجربه‌ی طبیعت چگونه با کشف معنا و هدفی رضایت‌بخش برای خود، طبیعت، و زندگی روزمره و مردم را  به بخشی از خویشتن تبدیل کنند. 

در نخستین جلد مجموعه‌ی «کودک و تجربه طبیعت»، کتاب «بوم‌شناسیِ تخیلات کودکی» را ورق می‌زنیم که در آن تأکید می‌شود تجربه‌ی عمیق طبیعت در کودکیْ سلامت روانی را در بزرگسالی رقم خواهد زد؛ زیرا طبیعتْ سرشار از زندگی و فرایندهای مرتبط با زندگی است و خوشی و شادی و درگیری عاطفی و هیجانی ناشی از حضور در طبیعتْ قالبی را فراهم می‌کند که گرایش کودک و بعدها فرد بزرگسال برای خلاقیت و اکتشاف در آن شکل می‌گیرد و ساخته می‌شود.

پیام دومین جلد این مجموعه، با عنوان «خنگمان می‌کنند؛ نقشه پنهانی مدارس اجباری»، این است که آموزش بچه‌ها باید با طبیعت، زندگی روزمره و مردم همراه شود. در این کتاب، از روش آموزش ماشینی مدارس انتقاد شده است. در جریان مطالعه‌ی کتاب، تجربه‌ی معلمی را مرور می‌کنیم که در ساحل سبز یک رودخانه، در جریان زندگی‌ای پر از جنب‌و‌جوش آموخته است که از نزدیک خورشید و کشتی و قطار و سنجاقک را تماشا کند و با گوش فرا دادن به قصه‌های ملوانان و کارکنان قطار از زندگی واقعی الهام بگیرد. او یاد گرفته است که با جنگل و دشت و دریا همراه شود، ماجراجویی کند و در قلبش، هیچ‌گاه رودخانه‌ی محل زندگی‌اش را ترک نکند. در حقیقت، او با یادگیری از همه‌ی افراد شهر، آموزش دادن را یاد می‌گیرد و معلم می‌شود.

کتاب «کودکی و طبیعت؛ اصول طراحی برای معلمان»، سومین جلد مجموعه، ما را رهنمون می‌‌کند که برای آموختن باید با جنگل و دشت و دریا دوست شویم. این کتاب ما را به یک ماجراجویی فراموش‌نشدنی در کنار تیم اردوی مدرسه می‌برد تا همراه با بچه‌ها، در مکانی خاص، مانند باغ، پارک، موزه یا زمین بازیِ کنار مدرسه یاد بگیریم که کلاس آموزشی بهتری در دل طبیعت برپا کنیم و تاریخ و جغرافیا و ادبیات را در کنار این همه زیبایی بهتر بیاموزیم. بچه‌ها در گام بعد می‌توانند با مسئولیت‌پذیری دست به کنش بزنند؛ برای مثال، یک پوستر یا نمایش درباره‌ی پارک محل زندگی خود طراحی کنند یا با کمک جمعی از دوستان و معلمان در محیط مدرسه، باغچه‌ای کوچک بسازند.

چهارمین جلد مجموعه، یعنی کتاب «انسان‌شناسی یادگیری در کودکی»، تأکید می‌کند که کودکان باید در فرایند یادگیری مشارکت کنند؛ زیرا انسان در کودکی ظرفیت منعطف و قدرتمندی برای یادگیری دارد و کودکان از طریق مشاهده و همکاری با دیگر افراد در خانه، روستا، مزرعه، فضای شهری و محیط بازی بهتر می‌آموزند. و البته هرچه مشارکت کودکان در فرایند یادگیری بیشتر باشد، در آینده بزرگسالانی کارآمدتر خواهیم داشت.

کتاب «پنداشت تربیت، چرا بچه‌ها اینگونه که می‌بینیم، بار می‌آیند؟» پنجمین جلد مجموعه است. نویسنده‌ی این کتاب معتقد است که شخصیت کودکان در گروه هم‌سالان شکل می‌گیرد. وی تصریح می‌کند که کودکان در روند جامعه‌پذیری، نه با بزرگسالانی مانند پدر و مادر که با گروه هم‌سالان‌شان همانندسازی می‌کنند. کودکان می‌توانند در محیطی متفاوت شخصیتی متفاوت بسازند، درست مانند سیندرلا بیرون کلبه‌ی غمگین؛ زیرا سیندرلا آموخته بود جارو و لباس‌های مندرس را در کلبه رها کند و در بیرون کلبه رفتاری کاملاً متفاوت داشته باشد. البته باید توجه داشت والدین با انتخاب دوستان فرزندان‌شان و با تعیین مسئولانه‌ی محل زندگی، مدرسه و فضای بازی بچه‌ها می‌توانند مسیر بهتری برای فرزند خود تعیین کنند.

از نگاه کتابِ «بازی؛ چگونه بازی به مغز ما شکل می‌دهد، تخیل را شکوفا می‌کند و روحمان را غنا می‌بخشد»، ششمین جلد این مجموعه، بازی فرصتی برای ابراز خود و تجربه‌ کردن کار و زندگی است. از این رو، کودکانی که اجازه‌ دارند در خانه و مدرسه بازی کنند و شاد باشند، خوش‌بین‌تر هستند، میل کمتری به خشونت نشان می‌دهند و در سازگاری، یادگیری و دوست‌یابی موفق‌تر خواهند بود. بازی تمرینی برای مهارت‌های لازم آینده است. در حقیقت، بچه‌ها با بازی کردن دنیای اطراف‌شان را می‌شناسند، همکاری را یاد می‌گیرند و می‌فهمند در صورتی که اشتباه کردند، چگونه آن را تصحیح کنند؛ برای مثال، ما با آموختن بازی اسکی یاد می‌گیریم که در جریان کار و زندگی، باید همواره به پیش راند، تعادل را حفظ کرد و از افتادن و شکست دوری گزید.

هفتمین جلد این مجموعه کتابی خواندنی است با عنوان «به کودکانمان چه هدیه می‌دهیم؟ کمکی برای تصمیم‌گیری». نویسنده‌ی این کتاب بر این باور است که بندرگاه امنْ کشتی کودکان را به جزیره‌ی خوشبختی می‌رساند و البته برای اینکه چنین بندر امنی را به یک کودک هدیه دهیم، نیازی به صرف پول هنگفت یا وقت زیاد نیست. چنین بندر امنی مکان مشخص و ثابتی ندارد و هرکجا که هدایت‌کنندگان مسیر زندگی کودکْ او را دوست داشته باشند، این بندر خودبه‌خود شکل می‌‌گیرد. بی‌گمان بندرگاه کِشتی هم برای این نیست که کشتی در آنجا راحت لنگر بیندازد و از توقف لذت ببرد؛ بلکه بندرگاه کشتی‌‌ها را در برابر طوفان و هوای نامساعد محافظت می‌کند، سوخت‌شان را تأمین می‌نماید و آن‌ها را برای سفر بزرگ بعدی آماده خواهد کرد.

«حس شگفتی»، کتابی سرشار از جنگل و دشت و دریا، هشتمین جلد مجموعه‌ی «کودک و تجربه طبیعت» است. نویسنده‌ی این کتاب به ما می‌آموزد که بهترین راهِ حس کردن و درک نمودن زندگیْ گوش سپردن به نجوای طبیعت است؛ طبیعتی که با زبانی شایسته و زیبا با ما در گفت‌وگوست. این کتاب راهنمای والدین است تا شریک تجربیات لذت‌بخش کودکان از حضور در طبیعت باشند. اما در عین حال، هر برگ‌ آن تصاویری بی‌نظیر از عناصر طبیعتِ رام‌نشدنی را پیش چشم می‌گذارد و با نثری سرشار از زیبایی، هر بیننده و خواننده‌ای را به چند لحظه درنگ و مکاشفه‌ی درونی فرا می‌خواند.

جنگل سرسبز و زیبا، دشت پهناور و بی‌انتها و دریای آبی و رؤیاییِ بی‌نظیر همیشه الهام‌بخشِ اعتلای آدمی خواهند بود. در ارتباط با این طبیعت باشکوه است که انسان می‌تواند، از دوران کودکی تا بزرگسالی، فردیتش را بسازد و تعریف کند... این سطرها را باید جان کلام کتاب «کودکی را دریابیم» (متن کامل «بوم‌شناسی خیال در کودکی»)، نهمین جلد از مجموعه‌کتاب‌های «کودک و تجربه طبیعت»‌، دانست که در آن بر اهمیت تجربه و درک کودک از طبیعت تأکید شده است؛ زیرا انسان به شکل ذاتی به درک طبیعت نیاز دارد و کلید اصلی رسیدن به سلامت ذهنی و روانی در دست خیال ذاتی و خودانگیخته‌ی دوران کودکی است؛ خیالی که شکلی از یادگیری است و در عین حال، یکی از نیروهای سازمان‌دهنده‌ی دستگاه عصبی و ادراکی محسوب می‌شود.