پررنگ شدن گردشگری فصلی طی دو دهه اخیر در مشهد

به گزارش روابط عمومی سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی، دکتر هادی رفیعی با اشاره به اینکه صنعت گردشگری به عنوان یکی از بخش های پیشرو اقتصادی در برنامه هفتم توسعه شناسایی شده است، اظهار کرد: ما امیدواریم دولت چهاردهم که شعار آن مبتنی بر اجرای برنامه‌های مصوب و اسناد بالادستی است، در این مسیر موفق شود و کاستی‌های صنعت گردشگری را جبران کند.

وی با بیان اینکه صنعت گردشگری در سطح بین‌الملل در ۲ الی ۳ دهه اخیر رشد کرده و از بسیاری از صنایع صاحب‌نام پیشی گرفته است، افزود: در سال ۲۰۲۳ حدود ۹.۱ درصد تولید ناخالص داخلی دنیا و ۱۰ درصد اشتغال دنیا مربوط به صنعت گردشگری بوده است.

رفیعی ادامه داد: بر اساس آخرین آمار جهانی از هر ۵ شغل جدیدی که ایجاد می‌شود، یکی از آن‌ها مبتنی بر صنعت گردشگری قرار دارد. در سال ۲۰۱۹ یعنی قبل از شیوع بیماری کرونا، سهم صنعت گردشگری در تولید ناخالص داخلی دنیا ۱۰.۴ درصد بوده است و سهم اشتغال ۱۰.۵ درصد بوده است و در این حوزه، جهان هنوز به رونق پیش از کرونا دست‌پیدا نکرده ‌است، هرچند بخش عمده ای از شکاف و رکود ایجاد شده، پوشش داده شده است.

وی گفت: صنعت گردشگری در راس بخش‌های اقتصادی آسیب‌پذیر در دوران کرونا بوده است. در کشور ما و خراسان رضوی نیز وضع به همین صورت بوده است. در ایران سهم صنعت گردشگری در تولید ناخالص داخلی  قبل از کرونا ۵.۵ درصد و هم‌اکنون ۴.۷ درصد است. همچنین اشتغال صنعت گردشگری در ایران قبل از کرونا حدود ۸ درصد بوده و اکنون ۶.۶ درصد است که حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر شاغل را در خود جای داده است. یعنی طیف وسیعی از مشاغل شامل هتلداری، رستوران داری، صنایع دستی، بخشی از صنعت حمل‌ونقل، بخشی از صنعت غذا، و غیره را شامل می شود.

رفیعیبا بیان اینکه ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای گردشگری بین‌الملل نیز حائز اهمیت است، خاطرنشان کرد: بیش از ۵۸ درصد گردشگران بین‌المللی از طریق خطوط هوایی سفر می‌کنند و زیرساخت‌ ایجاد خطوط هوایی به روز با گستره بین‌المللی امری ضروری به نظر می‌رسد. این کاری است که اغلب کشورهای پیشرو در صنعت گردشگری انجام داده‌اند و شاید بتوان گفت که قدم اول در جذب گردشگر خارجی و حتی داخلی است.

عضو هیئت علمی گروه پژوهشی اقتصاد گردشگری پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی در ادامه افزود: اگر ما هم مانند کشورهای قطر یا امارات خطوط هوایی قوی و مناسبی داشتیم و کشورمان یکی از هاب‌های هوایی منطقه بود، وضعیت گردشگری‌مان به مراتب بهتر بود. البته باید دقت داشت که این بخش تا حدود بسیار زیادی تحت تاثیر سیاست‌های کلان کشور است.

وی به عدم  شفافیت در داده‌های گردشگری اشاره کرد و گفت: بخش گردشگری ما فقر داده، داشته و دارد؛ البته به علت رشد جایگاه این صنعت در دهه گذشته، این وضعیت بهتر شده است اما تا رسیدن به حداقل‌های سایر بخش‌های اقتصادی فاصله زیادی دارد.

رفیعی اظهار کرد: بحث اصلی در داده‌های حوزه گردشگری، نبود نظام شفاف در این زمینه است. ما در سطح وزارت، نظام مشخصی برای جمع‌آوری، یکسان‌سازی و پایش داده‌ها، آن‌طور که باید نداریم. کارهایی انجام شده اما تا ایده‌آل‌ها هنوز فاصله زیادی وجود دارد. در اغلب کشورهایی که صاحب صنعت گردشگری توسعه یافته هستند این صنعت بر پایه داده‌های اقماری استوار شده است، اما متاسفانه ایران هنوز به این داده‌ها به صورت دقیق دست نیافته است.

وی به پیامدهای اقتصادی فصلی شدن گردشگری اشاره و بیان کرد: فصلی بودن گردشگری در ۲ دهه اخیر در مشهد پررنگ بوده است، اما اگر به این شهر به عنوان یک شهر زیارتی نگاه کنیم می‌توان گفت که این نوع گردشگری به واسطه فعالیت تورها و هتل‌های مختلف و موضوع چهار فصلی کردن این صنعت در استان کم‌تر شده است. البته دوره‌های پیکی مانند ایام نوروز و محرم و صفر در مشهد وجود دارد که حجم عظیمی از مسافران را در خود جای می‌دهد و تغییراتی را در شهر مشهد و گردشگری آن به وجود می‌آورد.

عضو هیئت علمی گروه پژوهشی اقتصاد گردشگری پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی ادامه داد: در نتیجه از تاثیرات اقتصادی فصلی بودن گردشگری، می‌توان به ایجاد ظرفیت خالی در برخی از فصول اشاره کرد که از انتفاع اقتصادی آن بخش‌ها کم کرده و در دوره‌های پیک فشار زیادی را به مدیریت شهر مقصد وارد می‌کند. در بسیاری از کشورها برای رفع این موضوع چاره اندیشیده‌اند و تورها و رویدادهای خود را در طول سال بسط و گسترش داده‌اند تا از کاهش انتفاع اقتصادی خود جلوگیری کنند.

وی یادآور شد: به لحاظ اقتصادی، اهمیت گردشگری زمانی مشخص می‌شود که وقتی به ۲ دهه اخیر توجه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که سفر و گردشگری کالای لوکسی بوده است که در راستای درآمد افراد دستخوش تغییر می‌شده؛ اما امروزه این موضوع از کالای لوکس به کالای ضروری تبدیل شده است و افراد توقعات و برنامه‌های خود را با آن متناسب کرده‌اند.

رفیعی درخصوص تغییر جایگاه گردشگری به امری ضروری در زندگی روزمره مردم اظهار کرد: این امر نشان‌دهنده این موضوع است که خانواده‌ها نیاز به گردشگری دارند و علی‌رغم تغییرات درآمدی باز هم سفر را انتخاب می‌کنند؛ البته این موضوع در دهک‌های درآمدی مختلف، متفاوت است اما به طور متوسط گردشگری در حال حاضر کالایی ضروری برای خانواده‌ها محسوب می‌شود.

عضو هیئت علمی جهاددانشگاهی خراسان رضوی در پاسخ به این سوال که نظام مدیریتی حاکم بر صنعت گردشگری را چگونه ارزیابی می‌کند، گفت: اگر ما مدیریت به‌روز و مبتنی بر برنامه را به عنوان مدیریت تاثیرگذار در نظر بگیریم، صنعت گردشگری در بسیاری مناطق، متکی بر برنامه نیست و نظام مدیریتی گردشگری ما، تا حدود زیادی سنتی محسوب می‌شود.

وی با اشاره به اهمیت نوآوری در صنعت گردشگری افزود: اگر نوآوری متناسب با خواست نسل‌های بعدی نباشد، آن مقصد گردشگری شکست خواهد خورد، چراکه با خواسته‌های آنان مطابق نبوده است.