روستا‌ها، اهرم‌ قدرتمند و اثرگذار در تسهیل و تسریع روند توسعه اقتصادی کشور

به گزارش روابط عمومی سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی، محور توسعه روستاها بطور سنتی کشاورزی تعریف شده، اما محدودیت منابع طبیعی در برخی از روستاها، باعث رکود اقتصادی شده و توسعه کشاورزی به توسعه اقتصادی همه روستاهای منتج نشده است. امروزه روستاها محیط مناسبی برای رشد بخش‌های غیرکشاورزی و فعالیت شرکت‌های تولیدی و خدماتی شناخته شده است این موضوع در واقع نوعی حرکت از کسب ‌وکارهای مبتنی بر منابع طبیعی به سمت کسب ‌وکارهای مبتنی بر دانش است.

میل برای اشتغال در بخش‌های مدرن و خدماتی در روستاها بیشتر شده است

وضعیت جامعه روستایی ایران نشان می‌دهد که با افزایش سطح سواد، دانش و مهارت‌های علمی و عملی، گرایش به اشتغال در بخش‌های سنتی اقتصاد کمتر شده و میل برای اشتغال در بخش‌های مدرن و خدماتی بیشتر است. مزایای روستا در کشور باعث شده است تا در سال‌های اخیر در سیاست گذاری توسعه ملی توجه بیشتری را به خود جلب کرده این روستاها  با نقاط قوت و فرصت‌های متنوع پیش رو، به لحاظ مدیریتی به ویژه با مشکلات زیرساختی زیادی روبرو هستند. و غالبا از مناسبات اقتصادی و اجتماعی  برخوردارند. از این رو نیازمند مدیریت ویژه هستند، روستاها نیز در این زمینه، مشکلات خاص خود را دارند؛ از این رو، اگر برنامه‌ها و استراتژی‌های مناسب در زمینه‌ی حل مشکلات روستا در تمامی سطوح ملی، منطق‌های و محلی اتخاذ نگردد، این مشکلات در کشور همچنان وجود خواهند داشت.

روستا‌ها، یکی از اهرم‌های قدرتمند و اثرگذار در تسهیل و تسریع روند توسعه اقتصادی کشور می‌باشند

همواره از روستا‌ها به عنوان یکی از مولفه‌ها و اهرم‌های قدرتمند و اثرگذار در تسهیل و تسریع روند توسعه اقتصادی کشور و تحقق سیاست‌های موسوم به اقتصاد مقاومتی یاد می‌شود.

امروزه با توجه به رشد بی‌سابقه کلان روستاها در کشورهای در حال توسعه و به دنبال آن ظهور مسائل و مشکلات فراوان عده‌ای از محققان پیشنهاد کردند که برنامه‌ریزی‌های توسعه بر اساس تأکید بر تقویت روستاها در امر توسعه معتقد هستند که با تقویت روستا می‌توان توسعه را به سایر قسمت‌های منطقه تزریق نموده و به نوعی تعادل و توازن را در سطح منطقه ایجاد کرد.

 اکنون تعاریف زیادی درباره توسعه روستایی مطرح شده است. بنا بر تعریف، توسعه روستایی، جزئی از برنامه‌‌های توسعه هر کشور می‌باشد که برای دگرگون سازی ساخت اجتماعی- اقتصادی جامعه روستایی بکار می ‌روند. 

اینگونه برنامه‌ها را که دولت‌ ها و یا عاملان آنان در مناطق روستایی پیاده می‌کنند، دگرگونی اجتماعی براساس طرح و نقشه نیز می‌‌گویند.

این امر در میان کشورهای جهان سوم که دولت‌ها نقش اساسی در تجدید ساختار جامعه به منظور هماهنگی با اهداف سیاسی و اقتصادی خاصی به عهده دارند، مورد پیدا می‌کند. از سوی دیگر توسعه روستایی را می‌توان عاملی در بهبود شرایط زندگی افراد متعلق به قشر کم درآمد ساکن روستا و خودکفاسازی آنان در روند توسعه کلان کشور دانست

بنا بر تعریف معاونت توسعه روستایی کشور، فرآیندی همه جانبه، مستمر، موزون، درونزا، توانمندساز، فراگیر، تحول‌آفرین، باورآفرین، رشد دهنده و متکی بر مشارکت و خود باوری روستائیان بود، که در چهارچوب آن ظرفیت‌ها و توانایی‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع روستایی برای رفع نیازهای اساسی مادی و معنوی و کنترل موثر بر نیروهای شکل دهنده نظام سکونت محلی ( اکولوژیکی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، نهادی و سرزمینی) و توسعه سرمایه انسانی با بهره‌گیری از فرصت‌های درونی در روستاها رشد و تعالی می‌یابد.

تمامی جوامع روستایی به نوعی با معضل بیکاری دست به گریبان هستند

تمامی جوامع روستایی با معضل بیکاری به نوعی دست به گریبان هستند و ابعاد این معضل، بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی را نیز متاثر ساخته است. این معضل بعنوان یکی از مهمترین مشکلات  اقتصادی و اجتماعی روستاها مطرح می‌باشد. در حال حاضر، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در مناطق روستایی کشور از اهمیت دو چندانی برخوردار است. زیرا علاوه بر آمار بالای بیکاری در روستاها، (سالانه بالغ بر 550 هزار نفر نیروی کار جدید به بازارکار روستاها عرضه می‌شود(مرکز آمار ایران)) کشور با معضل مهاجرت روستائیان به شهرها، بخصوص به شهرهای بزرگ مواجه است که این امر خود پیامدهای منفی زیادی در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و امنیتی دارد. همچنین جوان‌گزین و نخبه‌گزین بودن مهاجرت‌های روستایی از جمله عواملی است که فرآیند توسعة درون‌زا و روند بهبود شرایط زندگی در روستاها را مختل می‌سازد.

 شناخت علمی و تحلیل راهبردی مزیت‌های روستا با برنامه توسعه اقتصادی و اشتغالزایی روستایی در کشور

حال با توجه به نقش تعیین کننده روستاها در توسعه اقتصادی و همچنین جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها، دولت در برنامه ششم توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور، تدوین برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی را در دستور کار خود قرار داده است.

از جمله اهداف برنامه توسعه اقتصادی و اشتغالزایی روستایی در کشور، شناخت علمی و تحلیل راهبردی مزیت‌ها، توانمندی‌ها و تنگناهای اساسی توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی در روستاهای هدف، بسترسازی جهت رفع تنگناها و بهره‌گیری از توانمندی‌های توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی در روستاهای هدف، یکپارچه‌سازی، هدفمند کردن و تعیین اولویت‌های سرمایه‌گذاری‌های اقتصادیِ اشتغال‌زا در روستاهای هدف، تقویت ظرفیت‌های موجود و ایجاد ظرفیت‌های جدیدی تولیدی با تاکید بر تکمیل زنجیره ارزش و زنجیره تولید با مشارکت بخش غیردولتی در روستاهای هدف و تقویت و نهادینه‌سازی مشارکت بخش عمومی، خصوصی، تعاونی و مردمی (ساکنین و ذینفعان روستاهای هدف) در توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی در روستاهای هدف می باشد.

کاهش شکاف توسعه اقتصادی و تعادل بخشی روستایی – شهری در برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی

ایجاد اشتغال پایدار و رونق کسب و کار در روستاهای هدف، کاهش شکاف توسعه اقتصادی و تعادل بخشی روستایی – شهری، تقویت اقتصاد محلی صادرات محور در پیوند با اقتصاد منطقه‌ای در روستاهای هدف، افزایش مشارکت اقتصادی روستاهای هدف، توانمندسازی اقتصادی روستاییان و ظرفیت‌سازی مشارکت تحصیلکردگان محلی در طرح‌های توسعه اقتصادی؛  تنوع‌بخشی به اقتصاد و معیشت روستاییان، سهم بری عادلانه عوامل در زنجیره ارزش فعالیت‌های اقتصادی روستاهای هدف، افزایش سطح درآمد و ارتقاء سطح بهره‌‍وری در روستاهای هدف، تقویت تمرکززدایی در انجام مطالعات توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی و تثبیت جمعیت روستایی و ایجاد انگیزه برای بازگشت مهاجران روستایی از جمله دستاوردهای مورد انتظار این برنامه است.

برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی از لحاظ موضوعی، مسئله توسعه اقتصادی را با تاکید خاص بر اشتغال‌زایی و با مشارکت و محوریت حضور روستاییان و ذینفعان محلی مدنظر قرار داده است.

 تدوین برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی در چهار فاز در خراسان رضوی

از همین رو سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خراسان رضوی با همکاری سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی در چهار فاز اقدام به تدوین برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی نموده است.

رضا جمشیدی، رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی خراسان رضوی در خصوص اجرای این طرح در نشست آغاز مطالعات فاز چهارم طرح توسعه اشتغالزایی روستایی در خراسان رضوی که در محل سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی برگزار شد،  گفت: بر اساس برنامه ششم توسعه، باید سازمان برنامه و بودجه برای 5000 روستا در کشور برنامه توسعه اقتصادی و اشتغالزایی تهیه نماید.

وی اظهار کرد: بر اساس آنچه که در این خصوص به استان خراسان رضوی ابلاغ شده است، سهم این استان 1645 روستا در طول 5 سال این برنامه است.

وی با اشاره به اینکه بر اساس این برنامه می‌بایستی در سال 329 روستا که 38 درصد آبادی‌های بالای 25 خانوار استان را شامل می‌شد،  مورد مطالعه قرار می‌گرفت، بیان کرد: آنچه که در طی سال‌های 96 تا 98 در استان انجام شد مطالعه توسعه اقتصادی و اشتغالزایی 1363 روستا بود که این میزان بیش از تعهد خراسان رضوی در برنامه ابلاغی بود.

رویکرد اصلی برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی خراسان رضوی، کارآفرینی و نوآوری است

همچنین در این خصوص، دکتر جواد سخدری، مدیر مرکز تجاری سازی فناوری و اشتغال دانش آموختگان جهاددانشگاهی خراسان رضوی گفت: این برنامه از چند رویکرد برخوردار بوده که این امر باعث تفاوت آن با سایر برنامه‌های دیگر ما شده است.

وی عنوان کرد: ویژگی اول این است که در این برنامه رویکرد اصلی کارآفرینی و نوآوری است، یعنی ما تلاش نموده ایم که برنامه‌ای را تنظیم کنیم که از نظر مسیرهایی که برای توسعه روستایی طی می‌شود، مسیرهای جدیدی را تبیین کند.

وی تصریح کرد: از ویژگی‌های دیگر این طرح این است که روش انجام مطالعات ارزیابی مشارکتی بوده، بدین معنا که محور اصلی انجام مطالعات مشارکت ذی‌نفعان محلی بوده است.

وی با بیان اینکه در بخش جامعه محلی این طرح تمام روستاییان، دهیاران، بخشداران و کارشناسان محلی و... حضور دارند، تاکید کرد: در مورد ویژگی سوم این طرح باید بگویم شرح خدمات این برنامه بسیار دقیق بوده و باعث شده ما دانش‌های مختلف را برای این طرح دور هم جمع کنیم، یعنی ما با  این پروژه ظرفی را ایجاد کرده‌ایم که دانش‌های مختلف مانند (دانش‌های اقتصادی، محیط‌زیست، علوم اجتماعی، علوم اقتصادی، علوم برنامه‌ریزی و...) در آن دخیل باشند.

وی با اشاره به اینکه در نهایت ویژگی آخری که این طرح داشته، این است که سطح مطالعات آن راهبردی و عملیاتی می باشد، بیان کرد: همچنین در این طرح یک بخش مطالعات اسنادی و تطبیقی داریم که در آن تمام مطالعات حوزه توسعه روستایی را گردآوری  و در سطح دهستان آن را با مطالعات میدانی به یک برنامه توسعه اقتصادی ارائه کرده‌ایم.

مدیر مرکز تجاری سازی فناوری و اشتغال دانش آموختگان جهاددانشگاهی خراسان رضوی ادامه داد: در این پروژه تلاش کردیم از نیروهای محلی و دهیاران به عنوان تسهیل‌گر نهایت بهره را ببریم.

حال با توجه به اینکه این طرح در راستای تحقق سیاست‌های کلی برنامه و اقتصاد مقاومتی ، شناسایی و بهره برداری از ظرفیت های موجود در مناطق روستایی و ارتقا منزلت اجتماعی روستائیان و نقش روستاها در اقتصاد ملی و ایجاد بستر لازم برای شکوفایی و پیشرفت عدالت تدوین  شده است، امیدواریم شاهد نقش تعیین کننده روستاها در افزایش تولید ناخالص داخلی کشور و همچنین مهاجرت معکوس باشیم.